W polskim prawie z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami z mocy ustawy powstaje wspólność majątkowa. Do majątku wspólnego małżonków wchodzą przedmioty nabyte przez nich w trakcie trwania związku małżeńskiego. W przypadku rozwodu każdemu małżonkowi będzie przypadał udział w majątku w wysokości ½. Natomiast małżonkowie mają prawo określić inne zasady posiadania przez nich majątku i taką możliwość daje właśnie intercyza.
Intercyza jest pojęciem potocznym i oznacza umowy regulujące stosunki majątkowe w małżeństwie. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje cztery rodzaje umów majątkowych małżeńskich. Na mocy umowy małżonkowie mogą wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Od rodzaju intercyzy zależą jej funkcje – inne będą w odniesieniu do intercyzy rozszerzającej małżeńską wspólność majątkową, inne dla umowy ograniczającej ją, a jeszcze inne dla intercyzy wprowadzającej ustrój rozdzielności.
Intercyza kojarzy się głównie z zawieraniem umowy przed wstąpieniem w związek małżeński. Rzeczywiście, narzeczeni mogą to uczynić przed ślubem, ale z zastrzeżeniem, że będzie ona obowiązywać najwcześniej z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. W rezultacie między małżonkami nie powstaje w ogóle ustrój wspólności ustawowej, a każdy z małżonków samodzielnie rozporządza swoim majątkiem. Natomiast intercyza może zostać podpisana także w trakcie trwania małżeństwa i w tej sytuacji np. rozdzielność majątkowa zastępuje dotychczasowy ustrój małżeński. W konsekwencji każdy z małżonków posiada majątek odrębny, obejmujący dotychczasowy majątek osobisty, a także udział w dotychczasowym majątku wspólnym oraz majątek nabyty po ustanowieniu rozdzielności majątkowej.
Małżonkowie mogą powrócić do ustroju wspólności ustawowej poprzez rozwiązanie umowy. Jej treść może również być przez małżonków w każdym czasie modyfikowana, jeżeli oboje wyrażą na to zgodę. Treść takiej umowy mogą zmienić zarówno małżonkowie jak i osoby dopiero zamierzające zawrzeć związek małżeński, które dokonały umowy o rozdzielność majątkową. Zmiany takiej można dokonać poprzez zawarcie nowej umowy majątkowej.
Generalnie do zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej potrzebna jest zgoda obojga małżonków. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy jeden z małżonków nie wyraża zgody na ustanowienie rozdzielności majątkowej i jednocześnie podejmuje działania niekorzystne finansowo dla rodziny, np. trwoniąc majątek wspólny lub nie przyczyniając się do zaspokajania potrzeb rodziny. W takim przypadku jeden z małżonków może domagać się ustanowienie rozdzielności majątkowej na drodze sądowej. Gdy sąd powództwo uwzględni rozdzielność majątkowa między małżonkami powstanie z dniem określonym w wyroku.
Kiedy warto rozważyć zawarcie intercyzy wprowadzającej ustrój rozdzielności? Rozdzielność majątkowa może okazać się korzystna w sytuacji, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą obarczoną znacznym ryzykiem. Jednak należy mieć świadomość, że majątek współmałżonka jest bezpieczny w sytuacji, gdy wierzyciel miał wiedzę o istnieniu umowy majątkowej małżeńskiej. Należy mieć również na względzie, że intercyza nie chroni przed zobowiązaniami zaciągniętymi przed jej podpisaniem. W przypadku ewentualnego rozwodu małżonkowie nie muszą dokonywać podziału majątku, gdyż każdy z nich ma swój majątek osobisty. Co istotne, umowa majątkowa małżeńska nie ma wpływu na dziedziczenie ustawowe po zmarłym współmałżonku. Dopuszczalne jest połączenie umowy rozdzielności majątkowej z umową o podział majątku wspólnego, nabytego podczas trwania wspólności ustawowej.
Decydując się na wprowadzenie rozdzielności majątkowej oraz rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków należy liczyć się z pewnymi ograniczeniami. Po zawarciu umowy wprowadzającej rozdzielność majątkową i rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków małżonkowie tracą możliwość wspólnego rozliczania się z podatku dochodowego. Rozdzielność majątkowa może mieć także wpływ na ocenę zdolności kredytowej małżonków.
Na koniec jeszcze uwaga odnośnie formy umowy i kosztów jej zawarcia. Dla swojej ważności umowa majątkowa musi zostać sporządzona w formie aktu notarialnego. W przypadku zmiany umowy również należy sporządzić ją u notariusza. Natomiast koszt samej umowy to kwota 400 zł plus 23% podatku VAT.
Radca prawny Marta Tomala